Działanie alkoholu na mózg polega między innymi na tym, że w wyniku częstego picia może dojść do upośledzenia zdolności kontrolowania ilości wypijanego alkoholu oraz do jego nadużywania. Wówczas osoba uzależniona po wypiciu pierwszej porcji alkoholu nie jest w stanie przewidzieć, czy uda jej się skontrolować dalsze picie, czy też nie. Mimo tego, że na skutek wieloletniego intensywnego picia alkoholu przybywa szkód, które obejmują coraz więcej obszarów funkcjonowania psychospołecznego danej osoby, silniejsze są pozytywne oczekiwania związane ze stanem rozluźnienia i ulgi po spożyciu alkoholu.

Umysł osoby uzależnionej działa wówczas w taki sposób, aby nie wiązać bezpośrednio konsekwencji wynikających z picia alkoholu z różnorakimi rozwijającymi się problemami zdrowotnymi i życiowymi. Osoba taka nie wyobraża sobie dłuższego funkcjonowania bez alkoholu lub innej substancji psychoaktywnej, gdyż nie potrafi w inny sposób dostarczać sobie pozytywnych doznań lub redukować przykre emocje.

Dlaczego on/ona pije?

Można zatem zadać pytanie, co takiego się dzieje, że pomimo ponoszenia coraz większych szkód związanych z nadmiernym piciem alkoholu, osoba uzależniona nie koryguje swojego zachowania w tym zakresie i coraz bardziej pogłębia swoje problemy? Oczywiście z jednej strony pojawiają się biologiczne objawy uzależnienia (zmiana tolerancji na alkohol, alkoholowy zespół abstynencyjny itd.), z drugiej jednak strony odpowiadają za to rozwijające się psychologiczne mechanizmy uzależnienia. Stanowią one formę mechanizmów obronnych utrudniających realne spostrzeganie sytuacji, szczególnie w obliczu potrzeby sięgnięcia po alkohol w celu doznania ulgi. Mechanizmy te uszkadzają funkcjonowanie osoby w sferach emocjonalnej, poznawczej oraz tzw. struktury Ja.

Mechanizm nałogowego regulowania emocji

W sferze emocjonalnej na skutek rozwijającego się uzależnienia kształtuje się mechanizm nałogowego regulowania emocji. Wypicie alkoholu w szybki sposób przekształca przykre stany emocjonalne w przyjemne, pozornie redukuje doświadczanie stresu, krótkotrwale łagodzi przykre emocje. Osoby uzależnione mając niski poziom odporności na doznawane cierpienie i potrzebę jego szybkiego zredukowania, sięgają po alkohol jako najbardziej sprawdzony i szybki sposób. Inną motywacją  jest chęć potęgowania stanów przyjemnych poprzez wypicie alkoholu poprawy samopoczucia. Na skutek wieloletniego powtarzania takiego schematu alkohol staje się jednym z głównych źródeł emocji.

Mechanizm iluzji i zaprzeczeń

W sferze poznawczej osób uzależnionych dominuje mechanizm iluzji i zaprzeczeń. Dotyczy on przede wszystkim selektywnego spostrzegania faktów związanych z nasilającymi się problemami wynikającymi z picia alkoholu. Nasilające się szkody w życiu oraz przykre emocje powodują, że uruchamiają się mechanizmy obronne uniemożliwiające realną ocenę swojej sytuacji. Osoba uzależniona zaprzecza oczywistym faktom związanym z piciem alkoholu, minimalizuje swój problem, obwinia innych za to co się dzieje w jej życiu, ucieka się do różnych racjonalnych i intelektualnych sposobów tłumaczenia faktu swojego nadmiernego picia alkoholu. Zdarza się, że odwraca uwagę innych od swojego picia poprzez np. wszczynanie awantur, wyszukiwanie problemów u innych. Zniekształca też fakty dotyczące przeszłości np. poprzez koloryzowanie wspomnień. O przyszłości myśli w sposób mało realistyczny, układa w myślach plany, ale ich nie realizuje.

Mechanizm rozdwajania i rozpraszania Ja

Trzeci obszar dotyczy struktury Ja i jest nazwany mechanizmem rozdwajania i rozpraszania Ja. Nadmierne picie alkoholu wpływa na poczucie własnej wartości, z jednej strony może nasilać  się złudne poczucie mocy i kompetencji, szczególnie w okresie picia alkoholu, jednakże w okresach po piciu samoocena, poczucie wartości, poczucie kompetencji i wpływu na własne postępowanie znacząco się obniża. Ten niestabilny obraz siebie powoduje, że osoba uzależniona ma trudność w odpowiedzi na pytania – kim jestem, jaki jestem?

Nasilone działanie psychologicznych mechanizmów uzależnienia powoduje, że osobie trudno jest samodzielnie zatrzymać uzależnienie i zmienić swój sposób funkcjonowania psychospołecznego. W oddziaływaniach psychoterapeutycznych zwraca się uwagę między innymi na przywracanie racjonalnego myślenia na temat sytuacji związanych z piciem oraz ogólnym funkcjonowaniem. Poprzez analizę stanów emocjonalnych pacjent ma szansę na bardziej konstruktywny kontakt z własną sferą emocjonalną, źródłem uczuć stają się sytuacje życiowe. Na skutek psychoterapii budowany jest realny obraz siebie.

Autorem niniejszego artykułu jest pracująca w Naszym Stowarzyszeniu psycholog Ewa Załęczna